Trong một báo cáo chuyên đề gần đây của tôi về “Những dạng chấn thương thường gặp ở chó mèo”, ngoài những dạng chấn thương ngoại khoa, tôi có đề cặp đến một dạng chấn thương mà hiện nay hầu như vẫn chưa được chú trọng đó là chấn thương tâm lý. Rất dễ lý giải tại sao các nghiên cứu về chấn thương tâm lý ở động vật không phổ biến như ở người, bởi rào cản lớn nhất chính là ngôn ngữ. Theo tiến sĩ Frank McMillan, bác sĩ thú y và giám đốc nghiên cứu sức khỏe của Best Friends cho biết: “Con vật không thể cho chúng ta biết điều gì đã xảy ra với chúng trước đó và liệu nỗi sợ hãi hiện tại đến từ những trải nghiệm đau thương hay điều gì khác”.

Giống như con người, chó và mèo bị chấn thương tâm lý có thể phát triển chứng sợ hãi và rối loạn lo âu. Ở đây tôi sẽ nói riêng về chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương tâm lý (Post Traumatic Stress Disorder – PTSD) ở mèo để các bạn yêu mèo dễ nắm bắt, tuy nhiên ở chó cũng xảy ra tương tự. PTSD được định nghĩa là "một chứng rối loạn lo âu có thể phát triển sau khi tiếp xúc với một sự kiện, tình huống đáng sợ nào đó. Trong đó, tổn thương về thể chất có thể xảy ra hoặc điều gì đó làm con vật cảm thấy bị đe dọa". PTSD không phải là một căn bệnh, đó là một sự thay đổi hành vi có thể được sửa chữa sau khi vật nuôi được chẩn đoán đúng.

Các dấu hiệu và hành vi của chấn thương tâm lý

Theo Tiến sĩ Kelly Ballantyne, nhà hành vi thú y tại Đại học Thú y thuộc Đại học Illinois, Chicago cho biết: “Chó và mèo có thể cố gắng trốn thoát hoặc chạy trốn trong các tình huống sợ hãi, chúng có thể trở nên hung dữ khi bị tác động tâm lý hoặc bị buộc phải ra khỏi nơi ẩn náu. Chúng có thể đứng yên hoặc thể hiện các hành vi tránh né và lo lắng bằng cách đi nhanh, nhảy lên hoặc liên tục tấn công chân chủ nhân của chúng." Pia Silvani, giám đốc phục hồi hành vi tại Trung tâm Phục hồi Hành vi của ASPCA cho biết: Chấn thương tâm lý cũng có thể biểu hiện như “run rẩy, lẩn trốn, tiểu tiện hoặc đại tiện khi có sự tác động như la hét, tiếng bước chân và âm thanh lớn”.

Qua nhiều năm quan sát, chăm sóc và tiếp xúc với những chú mèo, đặc biệt là những chú mèo được giải cứu từ những cuộc bạo hành, tai nạn, mang trên mình những chấn thương về thể chất,… tôi nhận thấy đa phần sau đó đều xuất hiện một số dấu hiệu hành vi sau:

• Sợ hãi.
• Run rẫy.
• Dễ giật mình.
• Kêu quá mức.
• Khóc (ít thấy).
• Cảnh giác, đề phòng.
• Cụp đuôi, trốn tránh.
• Tự tấn công bản thân.
• Sợ hãi khi ở một mình.
• Dễ hung hăng, giận dữ.
• Bỏ ăn/giảm ăn, sụt cân.
• Bám lấy chủ nhân quá mức.
• Đi tiểu hoặc đại tiện khi sợ hãi.
• Buồn bã, giảm tương tác, vui chơi.
• Lẫn trốn người lạ hoặc tác động lạ.
• Các triệu chứng của rối loạn giấc ngủ.
• Xu hướng lẫn tránh người, con vật, địa điểm và thứ liên quan đến những trải nghiệm đáng sợ/đau buồn trước đó.
• Căng thẳng quá độ (thường do những tác động như: sấm sét, còi xe, tiếng máy móc, âm thanh ở công trường đang thi công,…).
• Các triệu chứng liên quan tiêu hóa: rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, nôn mửa, trào ngược dạ dày,…

Hầu hết khi được hỏi, các chủ của một con vật được giải cứu khi chứng sợ hãi đều cho rằng nó đã bị ngược đãi, nhưng thực tế không phải con vật nào cũng như vậy. Thực tế là nhiều vật nuôi có hoàn cảnh xuất thân đầy đủ và được yêu thương nhưng lại phát triển nỗi sợ hãi, lo lắng và ám ảnh khi không thích ứng được với một kích thích nhất định nào đó ở giai đoạn chưa thành thục.

Di truyền cũng có thể liên quan đến chứng sợ hãi. Tiến sĩ Terri Bright, giám đốc Dịch vụ Hành vi tại MSPCA-Angell ở Boston, cho biết bằng chứng mới cho thấy hành vi phù hợp với chấn thương có thể được di truyền qua DNA: “Bất kỳ loài động vật nào sinh ra cũng là tổ hợp của quá trình sinh sản và nuôi dưỡng ở loài đó, vì vậy một con chó/con mèo có cha mẹ sợ hãi/bị ngược đãi/bị thương có thể truyền cho con cái của chúng xu hướng sợ hãi.”

Căn cứ vào mức độ và thời gian tác động của nhân tố gây chấn thương tâm lý người ta chia ra: Chấn thương cấp tính xảy ra do tác động mạnh và thời gian ngắn. Chấn thương mãn tính xảy ra do tác động yếu và thời gian kéo dài.

Phần tiếp theo tôi sẽ đi sâu vào cách điều trị và các phương pháp phục hồi chấn thương tâm lý!

Viết và tổng hợp: Bsty Trương Thành Sĩ

Tài liệu tham khảo:

• Koch, Ulrich. “The Uses of Trauma in Experiment: Traumatic Stress and the History of Experimental Neurosis, c. 1925-1975”. Science in Context. doi:10.1017/S0269889719000279.
• Franklin D McMillan (2019). "Mental Health and Well-being in Animals”. 2nd Edition.